Niet de groei inperken, maar een prijs zetten op vervuiling: dat leidt tot de gewenste vermindering van grondstoffenverbruik, stelt Andrew McAfee.
Alarmisme, fatalisme, paniek: Andrew McAfee ziet een duidelijke parallel tussen het klimaatdebat nu en de zorgen in de jaren zeventig over luchtvervuiling, zure regen en de ozonlaag.
„De oplossingen die nu worden aangedragen zijn dezelfde verkeerde oplossingen als toen: ‘We moeten ons leven radicaal omgooien’, klinkt het nu weer. ‘Groei is onhoudbaar’. Dat is gevaarlijke onzin”, zegt McAfee aan de telefoon vanuit de VS.
De hoogleraar digitale economie aan de Amerikaanse universiteit MIT pleit in zijn nieuwe boek Meer uit minder juist voor méér groei en méér kapitalisme. McAfee praat in afgemeten zinnen, zonder een spoor van twijfel. „Anderen opperen dat we de economie centraal moeten plannen om de planeet te redden. Dat is één van de verschrikkelijkste ideeën die ooit zijn bedacht in de economische geschiedenis. We hebben centraal plannen geprobeerd: je hoeft alleen maar naar Venezuela te gaan om te zien hoe geweldig dat werkt.”
Maar doorgaan zoals nu lijkt een slechte optie.
„Ik wil heel duidelijk zijn: opwarming van de aarde gebeurt echt en we doen er veel te weinig tegen. Maar nu lijkt het alsof we twee keuzes hebben: óf we moeten vrijwillig armer worden, óf we moeten het hele economische systeem omgooien. Onzin: we hebben juist een goede track record met het verminderen van luchtvervuiling mét kapitalisme. En CO2-uitstoot is gewoon luchtvervuiling.”
Een goede track record?
„Als je kijkt naar zure regen en smog: dat is grotendeels opgelost. Toen zijn we niet gestopt met elektriciteit gebruiken, of autorijden. We hebben het opgelost door vervuiling duurder te maken. Dat komt uit de basisboekjes economie: een prijs zetten op negatieve externaliteiten. Programma’s om zwaveloxide te beprijzen zijn zeer succesvol geweest tegen zure regen in de VS en Europa. Dat is een economisch zeer efficiënte manier.”
Broeikasgassen beprijzen is lastiger omdat er meerdere zijn, en ze komen uit veel meer verschillende bronnen.
„Dat klopt. Ik zeg ook niet dat het probleem vanzelf weggaat. Het gaat zeker veel moeite en geld kosten, maar we weten hoe we dit moeten oplossen. We kennen de spelregels. Ik benoem in mijn boek vier ‘ruiters van het optimisme’: technologische vooruitgang, kapitalisme, publiek bewustzijn, en een responsieve overheid. Die moeten samengaan.”
En gaat het de goede kant op?
„Er is zeker goed nieuws te melden, al wil niet iedereen dat horen. In veel rijke landen daalt de uitstoot van CO2. We zijn het hoekje om, we maken onze voetafdruk kleiner. China en India zullen die omslag veel sneller maken dan Westerse landen deden. De laatste decennia is een sterke ontwikkeling gaande van zogeheten dematerialisatie. We verbruiken van veel grondstoffen de laatste jaren mínder. We zijn in de VS voorbij de piek in koper-, water-, papier- en houtverbruik. Een gemiddeld frisdrankblikje bevat nu 12,75 gram aluminium: dat was vroeger meer dan 85 gram.”
Dankzij het kapitalisme loont het voor bedrijven om te besparen, stelt McAfee. Dat vergroot hun winst, en dat drijft de dematerialisatie. Als het verbruik van grondstoffen of uitstoot duurder wordt, vanuit de markt of door belastingen, ontstaan prikkels voor die dematerialisatie.
„In rijke landen gaat dat proces sneller dan in arme. Indira Ghandi had helemaal gelijk toen ze zei: ‘Armoede is de grootste vervuiler’. Als je zegt: we moeten stoppen met groei, dan zeg je in feite dat arme landen arm moeten blijven. Dat lijkt mij rampzalig.”
Rijke landen stoten meer uit dan arme.
„De sterkste groei van uitstoot zit bij arme landen. In veel rijke landen is al peak stuff bereikt: die verbruiken steeds minder grondstoffen. We moeten arme landen snel helpen om rijk te worden, zodat dit daar ook gaat gebeuren.”
Dematerialisatie is een hoopgevende trend, maar tegelijk is er een groeiend verbruik van fossiele brandstoffen.
„Laat tot je doordringen wat het betekent als dematerialisatie doorzet. Minder aluminium in blikjes betekent minder vieze bauxiet-mijnen, minder vieze gaten in de grond, minder vies transport, enzovoort.”
„En daar komt de laatste jaren de digitalisering bij. De smartphone maakt veel andere apparaten overbodig: de rekenmachine, de muziekspeler, etc. Parallel aan de digitalisering is het totale energieverbuik in de VS het laatste decennium vrijwel vlak gebleven, ook na het herstel van de crisis. Vroeger was energie- en grondstoffenverbruik sterk gekoppeld aan economische groei; die twee raken nu losgekoppeld van elkaar in rijke landen. ”
Kapitalisme wakkert ook consumentisme aan, wat slecht is voor de planeet.
„Het streven naar meer welvaart komt niet door het kapitalisme, maar door de menselijke natuur. In alle samenlevingen, in alle economische systemen door de geschiedenis heen heeft de mens altijd méér gewild. Als we consumptie van bepaalde dingen willen verminderen, moeten we het prijssysteem gebruiken, en niet gaan preken over morele verantwoordelijkheid. Dat zorgt er alleen maar voor dat degene die de preek geeft zich goed voelt over zichzelf, maar het lost niets op. Er wordt al een halve eeuw gepredikt over minder consumeren, en dat heeft weinig succes gehad.
„Kijk naar de luchtvaart: als de overheid vluchten duurder maakt, zullen consumenten nadenken over alternatieven, bedrijven gaan als gekken aan de slag om betere technieken te vinden om hun voetafdruk te verkleinen.”
Maar het wil nog niet echt lukken met CO2-belastingen en de vliegtaks.
„De internationale instituties die dit moeten regelen, functioneren slechter dan een paar decennia geleden. Dat is een serieus probleem. Maar dat probleem ligt niet bij het kapitalisme zelf, maar bij de mechanismen om de nadelen van het kapitalisme in te perken.”
Wat vindt u van plannen zoals de Green New Deal, die pleiten voor een veel grotere rol voor de overheid?
„Dat is vooral vaag. Ik hoor weinig specifieke beleidsoplossingen. Behalve dingen als: we moeten meer investeren in zonne- en windenergie. Ja, dat vind ik ook wel. Maar wat ik voorstanders van een Green New Deal nooit hoor zeggen is: we moeten meer nucleaire energie gebruiken, of genetische technologieën benutten voor voedsel, terwijl dat bewezen oplossingen zijn. Veel mensen die voor een Green New Deal zijn, onderschatten kapitalisme en technologische vooruitgang. En ze onderschatten de rampzalige schade die centraal geplande economieën aanrichten. We moeten niet een ruk aan het stuur van de economie geven, maar we moeten juist het gaspedaal van het kapitalisme harder indrukken.”
Bron: https://www.nrc.nl/nieuws/2019/11/22/klimaatverandering